DSC01098.jpg

Το πότε ιδρύθηκε η Μονή Παναγία η Γκουβερνιώτισσα δεν είναι γνωστό , όπως δεν είναι γνωστός ο χρόνος ίδρυσης για κανένα από τα παλαιότερα μοναστήρια της Κρήτης. Αυτό συμβαίνει επειδή δεν είχαμε την τύχη να διασωθούν τα χειρόγραφα , τα βιβλία, τα πατριαρχικά σιγγίλια και τα αυτοκρατορικά χρυσόβουλα που υπήρχαν χωρίς αμφιβολία στα κρητικά μοναστήρια.

Για το λόγο αυτό προσπαθούμε να αντλήσουμε συμπεράσματα από τις αρχαιολογικές ενδείξεις και τις λίγες πληροφορίες που έχουν διασωθεί. Σήμερα με βεβαιότητα γνωρίζουμε ότι το Μοναστήρι της Γκουβερνιώτισσας υπήρχε από τον πρώτο αιώνα της ενετικής κατοχής. Όπως είναι γνωστό οι Ενετοί έγιναν κύριοι του νησιού στα 1211 και το κατείχαν μέχρι το 1669 οπότε έπεσε στα χέρια των τούρκων.

Στο βιβλίο του «Η Παναγία η Γκουβερνιώτισσα» ο Κωστής Τριανταφυλλίδης αναφέρει ότι το βυζαντινό μοναστήρι κτίστηκε στην εποχή του Νικηφόρου Φωκά «όπως δείχνει μια επιγραφή στον τοίχο του» επιγραφή που δεν έχει διασωθεί ωστόσο μέχρι σήμερα. Συγκεκριμένα στο βιβλίο του αναφέρει: «Ένας από τους ευγενείς που κατέβηκαν στην Κρήτη σαν τη λευθέρωσε από τους Σαρακηνούς ο Νικηφόρος Φωκάς , ήλθε και εγκαταστάθηκε στο μέρος που είναι σήμερα η μονή κι έκτισε το χαριτωμένο εκκλησάκι, την Παναγία την Γκουβερνιώτισσα».

Το βέβαιο είναι ότι οι τοιχογραφίες του ναού φιλοτεχνήθηκαν τον 14ο αιώνα και συγκεκριμένα το 1300-1350. Ωστόσο δεν γνωρίζουμε ποιος ήταν ο αφιερωτής και ποιος ο καλλιτέχνης που δημιούργησε τις τοιχογραφίες οι οποίες σύμφωνα με τους ειδικούς είναι ασυνήθιστες έως και σπάνιες.

Η εποχή του Γραδονίγου

Μετά την επικράτηση των Ενετών στην Κρήτη, χωριά του νησιού παραχωρούνται ως φέουδα σε ευγενείς. Το χωριό Ποταμιές και η Γκουβερνιώτισσα, ανήκε ως φέουδο στον Μάρκο Γραδoνίγο, ένα πρόσωπο που σημάδεψε τη μεσαιωνική ιστορία της Κρήτης , αφού ταυτίστηκε με τη μεγάλη επανάσταση του 1363 και τη Δημοκρατία του Αγίου Τίτου.

Όπως γράφει στο βιβλίο «Η Γκουβερνιώτισσα» ο Νίκος Ψιλάκης «Πρόκειται για μοναδική στα χρονικά της ενετοκρατούμενης Κρήτης επανάσταση κατά την οποία οι ενετοί φεουδάρχες ξεσηκώθηκαν εναντίον της ενετικής διοίκησης. Ο φεουδάρχης των Ποταμιών ο Μάρκος Γραδονίγος, ως ηγέτης των Ενετών επαναστατών ή αποστατών –[όπως τους ονόμασαν – έγινε Κυβερνήτης και κόσμος της Κρήτης».

Η επανάσταση αυτή κατεπνίγη από τον ενετικό στρατό και ο ίδιος ο Γραδόνιγος αποκεφαλίστηκε στο Χάνδακα. Αμέσως μετά οι Ποταμιές παραχωρούνται στον ευγενή Λαυρέντιο Μαριπέρο όπως προκύπτει από το Δουκικό Αρχείο του Χάνδακα.

1561

Από τις αρχές του 16ου αιώνα παρατηρείται στην Κρήτη ένα πολύ χαρακτηριστικό φαινόμενο. Οι φεουδάρχες και οι ευγενείς ενετικής ή κρητικής καταγωγής παραχωρούν πληθώρα ναών που βρίσκονται μέσα στα κτήματα των σε ορθόδοξους μοναχούς.

Σύμφωνα με τα ενετικά αρχεία στα μέσα του 16ου αιώνα η Γκουβερνιώτισσα ανήκε στον ευγενή Φραντζέσκο Ντεμέτζο. Ο Ντεμέτζο παραχώρησε το ναό και ακίνητη περιουσία στους ιερομόναχους Μακάριο και Παρθένιο Κονταρή προκειμένου να μνημονεύεται το όνομα του . Από τότε το μοναστήρι γνωρίζει ημέρες ακμής καθώς γίνονται συστηματικές προσπάθειες ανακαίνισης του μοναστηριού ενώ δημιουργήθηκαν οι εκπληκτικές φορητές εικόνες οι οποίες σήμερα εκτίθενται στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης ενώ αντίγραφα τους υπάρχουν στα ανακαινισμένα κτίρια της μονής.

1826

Το έτος 1826 αποτελεί σταθμό για τη νεώτερη ιστορία της μονής. Από τις μέχρι σήμερα πηγές γνωρίζουμε πως ανήκε στην οικογένεια Μαγκαφούρηδων οι οποίοι κατάφεραν τα μαύρα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς να διατηρήσουν τις ιδιοκτησίες τους μαζί με την ιδιοκτησία της Γκουβερνιώτισσας.

Ο τελευταίος ιδιοκτήτης ο παπά Μιχάλης Μαγκαφούρης δώρησε το μοναστήρι στον Πανάγιο Τάφο. Η προφορική παράδοση αναφέρει ότι δεν είχε απογόνους και έτσι θέλησε να διασφαλίσει το μοναστήρι ως μετόχι κάποιου μεγάλου μοναστηριακού κέντρου της Ορθοδοξίας.

Κοινωνικό Έργο

Στα μέσα του 19ου αιώνα η μονή συμμετείχε ενεργά στην κοινωνική ζωή του τόπου. Η μονή Γκουβερνιώτισσα διαθέτει κάθε χρόνο χρήματα για τη μισθοδοσία των διδασκάλων που δίδασκαν στα σχολεία του νομού Ηρακλείου. Ο τότε έξαρχος της μονής συμβάλλει οικονομικά στην προσπάθεια των χριστιανών να οργανώσουν την εκπαίδευση ενώ μετά την επανάσταση του 1866 στέλνει χρήματα στη Δημογεροντία του Ηρακλείου προκειμένου να ενισχυθούν οι φτωχοί και οι άπορες οικογένειες.

Ένταση

Από το 1900 και μετά η εμπιστοσύνη των κατοίκων των Ποταμιών απέναντι στους εκπροσώπους του Πανάγιου Τάφου άρχισε να κλονίζεται και αρχίζουν αγώνες για την απομάκρυνση τους από την περιοχή αλλά και για την διανομή των κτημάτων της μονής. Οι αγώνες αυτοί τελικά δικαιώθηκαν και το 1937 η κτηματική περιουσία του μοναστηριού διανεμήθηκε σε 70 ακτήμονες των Ποταμιών. Έκτοτε ο ναός ανήκει στην ενορία του χωριού και τα κτίρια στην κοινότητα Ποταμιών.

Εγκατάλειψη

Οι συνθήκες που διαμορφώθηκαν στην Κρήτη μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο και η παράλειψη της δημιουργίας ενός φορέα που θα αναλάμβανε την συντήρηση του μοναστηριού και την ανάδειξη των κειμηλίων της μονής είχαν ως συνέπεια την πλήρη εγκατάλειψη της μονής. Το πέρασμα του χρόνου είχε αφήσει έντονα τα σημάδια του στο μοναστηριακό συγκρότημα και κυρίως στον ναό και στις τοιχογραφίες του. Το 2010 με πρωτοβουλία του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης «Η Γκουβερνιώτισσα» και με ευθύνη της εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ξεκίνησε η συστηματική αναστήλωση και συντήρηση του χώρου προκειμένου να καταστεί όχι μόνο χώρος λατρείας αλλά και πολιτισμού.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΚΤΥΩΣΗ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Οργανισμός Πολιτισμού και Ανάπτυξης «Η Γκουβερνιώτισσα»
Ποταμιές / Δήμου Χερσονήσου, Ηράκλειο Κρήτης, Τ.Κ. 700 05

ΤΗΛΕΦΩΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

+30 2810 241382
Κινητό Τηλέφωνο